Praktyczne wskazówki związane z likwidacją szkód z ubezpieczeń domów i mieszkań

Poniżej przedstawione opracowanie ma na celu przybliżenie arkan praktyki postępowania likwidacyjnego ukształtowanej na polskim rynku ubezpieczeń oraz nakreślenie głównych problemów powstałych na etapie realizacji praw z umowy ubezpieczenia dobrowolnego. Chociaż niniejsza publikacja nawiązuje do praktyki likwidacji szkód z ubezpieczeń mienia od ognia i innych zdarzeń losowych, toŚwiadomi otaczających nasz zagrożeń możliwości powstania szkód, które często prowadzą do wysokich strat majątkowych, poszukujemy zabezpieczenia przed ujemnymi skutkami wypadków. Oprócz życia i zdrowia, dobrem, które każdemu członkowi rodziny daje poczucie bezpieczeństwa, azylu - jest dom, mieszkanie. omawiane poniżej zagadnienia można również odnieść, w drodze analogii, do pozostałych ubezpieczeń dobrowolnych.

Stąd też szczególna piecza nad zachowaniem trwałości ww. dobra. Niestety nie wszystkie zagrożenia potrafimy przewidzieć i tym bardziej im zapobiec. Dlatego też zabezpieczamy się na wypadek zajścia zdarzenia losowego, zawierając umowę ubezpieczenia z jednym z wielu ubezpieczycieli funkcjonujących na polskim rynku ubezpieczeń majątkowych. Bez wątpienia takim zabezpieczeniem jest ubezpieczenie mieszkania i domu. Ubezpieczenie to ma przede wszystkim zapewnić poczucie bezpieczeństwa na wypadek zajścia zdarzenia losowego poprzez możność usunięcia skutków szkód drogą przyznanego osobie ubezpieczonej odszkodowania.

Regulacja zasad likwidacji szkody na etapie zawarcia umowy ubezpieczenia

Proces likwidacji szkód tak naprawdę, w przypadku każdego ubezpieczenia dobrowolnego mienia, ma swój początek już na etapie zawarcia umowy ubezpieczenia. Bowiem dla realizacji praw wynikających z umowy ubezpieczenia istotny jest kształt umowy nadany jej w chwili zawarcia. To wówczas ubezpieczający dokonuje wyboru odpowiedniego wariantu ubezpieczenia determinującego zazwyczaj określony tryb likwidacji szkody.

Ubezpieczający z racji, iż dane ubezpieczenie jest dobrowolnym, korzysta ze swobody zawarcia umowy oraz wyboru właściwego pod względem zakresu ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczenia, z pośród szerokiej gamy dostępnych na rynku produktów ubezpieczeniowych. Zawarcie umowy ubezpieczenia dobrowolnego powoduje, że treść postanowień umowy ubezpieczenia występująca często pod nazwą ogólnych warunków ubezpieczenia (o.w.u.) staje się wiążącym prawem dla stron umowy. Oznacza to, że stosowana przez ubezpieczyciela, w ramach umowy ubezpieczenia, siatka pojęciowa powinna być w sposób jasny i wyczerpujący uregulowana w treści postanowień umowy[1]. W przypadku sporu interpretacyjnego nie jest zatem możliwe odwoływanie się przez ubezpieczyciela do regulacji pozaumownych i wywodzenia na tej podstawie skutków prawnych względem zawartej umowy ubezpieczenia.

W związku z powyższym, istotne z punktu widzenia zapewnienia pełnej ochrony ubezpieczeniowej, w zakresie zgodnym z oczekiwaniami ubezpieczającego, jest przeprowadzenie, jeszcze przed dokonaniem wyboru produktu ubezpieczeniowego, analizy treści postanowień umowy. Wyciągnięte na tej podstawie wnioski pozwolą dokonać trafnego wyboru ubezpieczenia. Brak zaznajomienia się z treścią o.w.u., poleganie wyłącznie na zapewnieniach reklamy albo pośrednika ubezpieczeniowego, może w konsekwencji prowadzić do późniejszych rozczarowań na etapie likwidacji szkody.

Analizując postanowienia o.w.u., należy zwrócić szczególną uwagę na ich przejrzystość, słownik zastosowanych pojęć i definicji. Ogólne warunki, które w swojej treści wprowadzają bardzo szeroki katalog wyłączeń i ograniczeń odpowiedzialności, zawężając tym samym zakres faktycznej ochrony ubezpieczeniowej, powinny dyskwalifikować taką umowę. Mało precyzyjne i niejasne o.w.u. mogą w przyszłości, w trakcie likwidacji szkody, przysporzyć wiele problemów interpretacyjnych i choć wówczas, zgodnie z dyspozycją art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej[2] „Postanowienia sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia", to jednak ubezpieczyciele często wbrew literze prawa stoją na stanowisku, iż w ich ocenie sporne postanowienie umowne nie budzi wątpliwości interpretacyjnych, w związku z czym ww. przepis nie ma zastosowania.

Ponadto, o jakości o.w.u. stanowić może zastosowana w treści o.w.u. hierarchia postanowień umownych. Jeżeli więc ubezpieczyciel w pierwszej kolejności kładzie nacisk na określenie za jakie okoliczności nie odpowiada, zaś pozostałą część postanowień umownych przenosi na dalszy plan, wówczas taki porządek ubezpieczający powinien potraktować jako ostrzeżenie wskazujące, iż ubezpieczyciel większą wagę przypisuje temu, za co nie odpowiada, niż funkcji ochronnej ubezpieczenia.

Zastrzec należy, iż powyższa ocena nie ma na celu deprecjonowanie istoty wyłączeń ochrony ubezpieczeniowej, lecz tylko zwrócenie uwagi na ten ważny aspekt „wyboru", właściwej pod względem zakresu udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, umowy ubezpieczenia, a także możliwych negatywnych następstw dokonanego wyboru, gdy dojdzie do realizacji umowy ubezpieczenia.

Zajście zdarzenia losowego, a obowiązki spoczywające na ubezpieczającym

Ogólne warunki ubezpieczeń, z racji iż stanowią uzupełnienie norm prawnych dotyczących umowy ubezpieczenia, mogą nałożyć na ubezpieczającego inne obowiązki  niż przewidziane w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny[3], w szczególności polegające na zachowaniu określonych w umowie środków ostrożności przy zabezpieczeniu mienia, czy dopełnienia bliżej nieokreślonych aktów staranności w przypadku wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego. Niezachowanie określonych w umowie ubezpieczenia środków mających na celu ratowanie przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżeniu szkodzie, jeśli jest następstwem umyślnego działania bądź rażącego niedbalstwa, zwalnia ubezpieczyciela z odpowiedzialności za szkodę - art. 826 § 3 k.c.

Zatem zanim jeszcze dojdzie do szkody, warto mieć więc wiedzę, gdzie znajdują się główne zawory umożliwiające nam w sytuacji awaryjnej odcięcie wody, gazu, a także główny bezpiecznik zapewniający możliwość natychmiastowego wyłączenia napięcia we wszystkich pomieszczeniach lokalowych. Znajomość położenia ww. newralgicznych punktów pozwala szybko i skutecznie reagować na powstałe zagrożenie, doprowadzając w ten sposób do zminimalizowania rozmiarów szkody.

Wątpliwe pod względem prawnym jest natomiast odmawianie przez ubezpieczycieli wypłaty odszkodowania w sytuacji niewłaściwego postępowania ubezpieczającego przed szkodą wyrażającego się niedochowaniem tzw. powinności „przedwypadkowych" określonych w umowie ubezpieczenia[4].

Swoboda stron w kształtowaniu stosunku ubezpieczenia nie jest nieograniczona. W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych treść postanowień o.w.u. jest nadawana przez ubezpieczycieli, nie oznacza to jednak (po ich stronie) całkowitej swobody w kształtowaniu treści umowy. Z jednej strony, treść o.w.u. podlega pewnym wymogom ustawowym określonym w art. 12, 12a, 13 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Z drugiej strony, swoboda kształtowania treści umowy podlega wymogom interpretacji właściwym dla oświadczeń woli, tj. zgodnie z art. 65 k.c., a także jest poddana kontroli pod kątem regulacji art. 807 k.c. i art. 353¹ k.c. Stąd też granice woli stron w konstruowaniu postanowień o.w.u. wyznaczają trzy grupy zasad: pierwsza - wynikająca z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, druga - ukształtowana przez treść i cel stosunku ubezpieczenia i trzecia - zawierająca ograniczenia wynikające z zasad współżycia społecznego[5].

Skutek prawny, przewidziany w art. 826 § 3 k.c., za niezastosowanie przez ubezpieczającego środków określonych w art. 826 § 1 k.c., odnosi się jedynie do okoliczności z chwili zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Brak jest natomiast jakiejkolwiek regulacji w tym względzie dotyczącej obowiązków spoczywających na ubezpieczającym zmierzających do zabezpieczenia przedmiotu ubezpieczenia w ramach czynności „przedwypadkowych".

Wątpliwość, jak dalece ubezpieczyciel może posunąć się w zakresie regulacji obowiązków związanych z zapobieganiem powstania szkodzie, powinna rozstrzygać interpretacja art. 353¹ k.c., zgodnie z którym treść lub cel stosunku zobowiązaniowego nie może sprzeciwiać się jego właściwości (naturze), ustawie, a także zasadom współżycia społecznego. Przenosząc powyższe na grunt umowy ubezpieczenia należy wskazać, iż jest to umowa wzajemna[6], której celem jest zapewnienie przez ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej w zamian za zapłatę odpowiedniej składki (art. 805 k.c.). Immanentną cechą tego stosunku zobowiązaniowego jest więc ekwiwalentność (równowaga) świadczeń. Zbyt daleko idące powinności „przedwypadkowe" nałożone na ubezpieczającego w treści o.w.u. mogą w istotny sposób naruszać powyższą zasadę. Bowiem nadmiar kształtowanych w ten sposób obowiązków nie znajduje odzwierciedlenia w świadczeniu wzajemnym ubezpieczyciela. Co więcej, ciągła dbałość, poświęcenie uwagi oraz sprawowanie nieprzerwanej pieczy nad przedmiotem ubezpieczenia sprowadza się do zapobieżenia skonkretyzowaniu się zobowiązania ubezpieczyciela, które jest przecież istotnym elementem umowy ubezpieczenia. Sytuacji takiej nie sposób uznać za prawidłową, a tym bardziej zgodną z istotą zobowiązania, którą jest właśnie to, że ubezpieczający za zapłatą odpowiedniej składki zapewnia sobie niejako gwarancję, że zaistnienie wypadku ubezpieczeniowego nie będzie wiązało się dla niego z niedogodnością w postaci osobistego świadczenia. W przeciwnym razie dochodzi do absurdu, w którym ubezpieczający robi wszystko, aby nie doszło do ziszczenia zdarzenia ubezpieczeniowego powodującego odpowiedzialność ubezpieczyciela, a ponadto ubezpieczyciel w razie stwierdzenia nieprawidłowości po stronie ubezpieczającego przed zajściem wypadku jest uprawniony do odmowy wypłaty odszkodowania. Na tym tle rysuje się tylko jednostronna korzyść - po stronie ubezpieczyciela, z tak ukształtowanego stosunku ubezpieczenia. Ubezpieczyciel zatem, zawierając z ubezpieczającym umowę ubezpieczenia przyjmuje, iż związane z przedmiotem ubezpieczenia ryzyko powstania szkody mieści się w granicach bezpieczeństwa. Tym samym to ubezpieczyciel bierze na siebie konsekwencje niewłaściwej oceny ryzyka związanej z danym przedmiotem ubezpieczenia. Jeżeli więc przedmiot ubezpieczenia nie jest należycie zabezpieczony przed powstaniem szkody, wówczas ubezpieczyciel, podejmując decyzję o jego przyjęciu do ubezpieczenia, powinien liczyć się z możliwością wystąpienia szkody. Ubezpieczyciel nie może później - na etapie likwidacji szkody - podnieść zarzutu, iż ubezpieczone mienie przed przyjęciem ubezpieczenia nie spełniało norm budowlanych albo nie miało dostatecznych zabezpieczeń antywłamaniowych. W przypadku likwidacji szkód z ubezpieczeń mieszkań przykładem takiego odmownego stanowiska może być powoływanie się na nienależyty stan rynien, dachu  lub zastosowana przed ubezpieczeniem aranżacja wnętrz mieszkania stanowiąca naruszenie norm budowlanych.

Na podstawie analizy przepisów kodeksu cywilnego można dojść do wniosku, iż jedyną sankcją jaką może stosować ubezpieczyciel w okresie „przedwypadkowym" w stosunku do ubezpieczającego naruszającego powinności związane z dbałością o należyty stan przedmiotu ubezpieczenia jest uprawnienie do zmiany wysokości składki.

Kwestia oceny ryzyka powstania szkody spoczywa bowiem na  ubezpieczycielu jako podmiocie w sposób profesjonalny prowadzącym swą działalność i powinna znaleźć odzwierciedlenie w wysokości składki. Kodeks cywilny w art. 816 daje uprawnienie weryfikacji tego ryzyka i ochrony ubezpieczyciela przed jego zwiększeniem poprzez przyznanie zakładowi ubezpieczeń uprawnienia do żądania podwyższenia składki. Jest to jedyna metoda kompensowania sobie przez ubezpieczyciela zmiany jego sytuacji w czasie obowiązywania umowy, dlatego też przerzucanie na ubezpieczającego obowiązków związanych z minimalizowaniem czy też zapobieganiem powstania szkody na etapie przedwypadkowym uznać należy za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jako nieznajdujące ekwiwalentu w świadczeniu wzajemnym ubezpieczyciela, zwłaszcza gdy jedynie ubezpieczycielowi przyznaje się kompetencję do ich kreowania.

Zachowanie ubezpieczonego w obliczu zajścia wypadku ubezpieczeniowego, z uwagi na sankcję wynikającą z art. 826 § 3 k.c., jest przedmiotem analizy ubezpieczyciela. Jeżeli zatem dojdzie do szkody, wówczas w pierwszej kolejności działania ubezpieczonego powinny być skierowane na ratowanie życia i zdrowia współlokatorów, a następnie na podjęciu działań zmierzających do ratowania dobytku poprzez stawienie czoła sile sprawczej szkody, tj. podjęcie działań zmierzających do odwrócenia, zminimalizowania szkody.

Z drugiej strony, ubezpieczyciel na podstawie art. 826 § 4 k.c. zobowiązany jest do refundacji kosztów wynikłych z działań zmierzających do minimalizowania szkody, bądź jej odwrócenia. Górną granicę odpowiedzialności w tym zakresie wyznacza suma ubezpieczenia. Stąd też np. w przypadku gwałtownej ulewy, gdy dojdzie do zalania ulicy na skutek niedrożności studzienek kanalizacyjnych, koszt który poniósł ubezpieczony na zakup worków z piaskiem służących odgrodzeniu nieruchomości od terenu objętego działaniem wody powinien być zwrócony przez ubezpieczyciela.

Zanim zgłosimy szkodę

W przypadku szkody w mieniu np. polegającej na zalaniu mieszkania, w pierwszej kolejności ubezpieczony powinien przystąpić do spisu powstałych strat (tzw. spis inwentarza). Jeżeli jest to szkoda częściowa, tzn. o niewielkim rozmiarze, warte z punktu widzenia procesu dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela jest przeprowadzenie samodzielnego pomiaru obszaru mieszkania lub domu objętego zalaniem albo w przypadku pożaru - oddziaływaniem czynnika termicznego.

Powyższa wskazówka podyktowana jest względami ostrożnościowymi. Chociaż przy likwidacji szkody z góry nie można zakładać złej wiary po stronie ubezpieczyciela (w osobie likwidatora szkody, rzeczoznawcy ubezpieczeniowego), to mimo tego zdarzają się przypadki braku rzetelności, pomyłek przy sporządzaniu protokołu szkody. Stąd też ubezpieczony powinien dążyć do aktywnego uczestnictwa w procesie likwidacji szkody, na każdym jej etapie, kontrolując w ten sposób jej przebieg. Zatem wynik porównania spisu uszkodzeń dokonanego przez osobę ubezpieczoną powinien być zgodny z danymi naniesionymi przez rzeczoznawcę ubezpieczeniowego do protokołu szkody. Brak takiej zgodności może oznaczać, że pominięto element szkody lub niewłaściwie oszacowano rozmiar wypadku ubezpieczeniowego.  

Program
POLISA NA 100%

ubezpieczenie.com.pl - witryna w programie POLISA NA 100%