Praktyczne wskazówki związane z likwidacją szkód z ubezpieczeń domów i mieszkań

W obecnej rzeczywistości rynku nieruchomości znaczna ich część jest nabywana w drodze finansowania kredytowego. W umowach kredytowych banki oprócz zabezpieczenia w postaci hipoteki stosują także ubezpieczenie nieruchomości połączone z przelewem wierzytelności z umowy ubezpieczenia na bank (cesja). Ubezpieczyciel w wyniku podstawienia podmiotowego cesjonariusza - banku w miejsce właściciela nieruchomości jest zobowiązany wobec ostatniego do realizacji wypłaty odszkodowania. W praktyce ubezpieczyciele prowadzą proces likwidacji szkody wspólnie z ubezpieczonym do czasu ustalenia wysokości odszkodowania. Następnie występują do banku z zapytaniem o sposób w jaki ma nastąpić uregulowanie należności, tzn. czy odszkodowanie należy wypłacić na rachunek banku czy też cedenta (ubezpieczonego). Z punktu widzenia prawnego występowanie z ww. zapytaniem nie jest koniczne, skoro w drodze cesji uprawnionym do odszkodowania jest wyłącznie bank. Jednakże postępowanie takie wynika ze względów praktycznych, gdyż umowa cesji oraz adnotacja o przelewie wierzytelności poczyniona na polisie, zwykle nie zawierają numeru rachunku banku, co w przypadku zaistnienia szkody wiąże się z koniecznością wystąpienia do banku z prośbą o wskazanie właściwego numeru rachunku bankowego.

Uzgadnianie wysokości szkody

Po wizycie rzeczoznawcy ubezpieczeniowego ubezpieczony powinien otrzymać informację dotyczącą wyliczenia szkody. Dobrą praktyką wśród ubezpieczycieli jest przesyłanie wydruku sporządzonej wyceny ubezpieczonym. Niestety nie jest ona obecna u wszystkich ubezpieczycieli. W przypadku braku przesłania kosztorysu, ubezpieczony powinien wnioskować o jego udostępnienie na podstawie art. 16 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej.

Sporządzony kosztorys jest symulacją przewidywanych kosztów wiążących się z przeprowadzeniem remontu, jednakże wartości końcowe kosztorysu nie powinny odbiegać od ceny za daną usługę funkcjonującej na lokalnym rynku usług remontowych. Konsument musi być w takiej sytuacji uzbrojony w wiedzę dotyczącą możliwych kosztów remontu, a także dysponować kopią dokumentacji ubezpieczyciela mającą wpływ na ustalenie wysokości odszkodowania. W ten sposób uzyskuje możliwość sprawdzenia czy wycena jest sporządzona rzetelnie tj. odwzorowuje pełen zakres szkody, a także czy stawki za robociznę oraz materiały konieczne do przeprowadzenia remontu nie zostały zaniżone. Ubezpieczony jeżeli stwierdzi nieprawidłowości w wycenie powinien niezwłocznie wystąpić do ubezpieczyciela o korektę - ponowną wycenę, uwzględniającą uwagi ubezpieczonego.

W całym procesie likwidacji szkody, z uwagi na masowy charakter rozpatrywania roszczeń przez ubezpieczycieli, należy być czujnym na każdym jego etapie i alarmować ubezpieczyciela o stwierdzonych nieprawidłowościach, żądając ich usunięcia. W większości przypadków rozliczeń szkód, powstałe wątpliwości związane z kosztorysowym ustaleniem wysokości odszkodowania znikają, gdy ubezpieczony przeprowadzi naprawę i przedstawi rachunki dokumentujące koszt z tym związany. Choć przeprowadzenie naprawy nie warunkuje obowiązku po stronie ubezpieczyciela naprawienia szkody (obowiązek ten powstaje w chwili wyrządzenia szkody), to w praktyce likwidacji szkód mieszkaniowych rzadko osoby poszkodowane nie decydują się na przeprowadzenie naprawy. Powyższe postępowanie sprowadza się więc do nieprawidłowej sytuacji, w której ubezpieczony w pierwszej kolejności zmuszony jest do świadczenia osobistego, a następnie dopiero uzyskuje odszkodowanie za powstałą szkodę. Taki stan rzeczy nie odpowiada też istocie umowy ubezpieczenia, która przecież ma gwarantować wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej koniecznej do przeprowadzenia naprawy.

Nieterminowa likwidacja szkody

Jeżeli ubezpieczyciel nie zajmuje stanowiska w sprawie w terminie określonym w umowie lub ustawie, wówczas na podstawie art. 16 ust. 2. ustawy o działalności ubezpieczeniowej powinien zawiadomić pisemnie osobę zgłaszającą roszczenie o przyczynach niemożności zaspokojenia jej roszczeń w całości lub w części, a także wypłacić bezsporną część odszkodowania. Nie dochowanie ww. wymogom skutkuje, o czym była mowa wyżej, obowiązkiem naprawienia szkody w postaci naliczenia i wypłaty odsetek ustawowych - art. 481 k.c.

Stosownie do treści art. 15 ustawy o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie lub świadczenie na podstawie uznania roszczenia uprawnionego z umowy ubezpieczenia w wyniku ustaleń dokonanych w postępowaniu, o którym mowa w art. 16 ustawy, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądu. Ubezpieczyciel zajmuje więc stanowisko końcowe w sprawie rozpatrywanego roszczenia na podstawie poczynionych ustaleń dotyczących okoliczności faktycznych. Następnie, w rezultacie przeprowadzonych działań, analizuje stan faktyczny pod względem prawnym w celu ustalenia odpowiedzialności za szkodę. Powyższy proces nie musi zawsze kończyć się uznaniem roszczenia, zwłaszcza w sytuacji, gdy rezultat poczynionych w sprawie działań skłania do jego oddalenia. Jednak wynik postępowania wyjaśniającego, aby mógł uchodzić za obiektywny, musi być przede wszystkim poparty zgromadzonym w aktach szkody materiałem dowodowym. Jeśli zatem w trakcie likwidacji szkody ujawniły się istotne wątpliwości co do odpowiedzialności za szkodę, wówczas czynności podejmowane przez zakład ubezpieczeń powinny mieć charakter całościowy, tzn. ubezpieczyciel powinien wykorzystać wszystkie dostępne mu możliwości (środki dowodowe) weryfikacji zgłoszonego roszczenia poprzez np. rozpytanie świadków, zlecenie sporządzenia opinii specjalistycznej.

W sytuacji całkowitej odmowy wypłaty odszkodowania albo tylko jego części, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do uzasadnienia stanowiska końcowego, wskazując na okoliczności oraz na podstawę prawną. Informacja zakładu ubezpieczeń powinna zawierać pouczenie o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej - art. 16 ust. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. W praktyce jednak, czego dowodem jest analiza licznych skarg kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych, uzasadnienie stanowiska końcowego ubezpieczycieli bywa niestety lakoniczne. W takiej sytuacji ubezpieczony powinien wystąpić do ubezpieczyciela  z wnioskiem o szczegółowe uzasadnienie stanowiska oraz na podstawie art. 16 ust 4 ww. ustawy  żądać udostępnienia informacji i dokumentów zgromadzonych w sprawie w celu ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub wysokości odszkodowania. Sposób udostępniania informacji i dokumentów, zapewniania możliwości pisemnego potwierdzania udostępnianych informacji, a także zapewniania możliwości sporządzania kserokopii dokumentów i potwierdzania ich zgodności z oryginałem nie może wiązać się z wykraczającymi ponad uzasadnioną potrzebę utrudnieniami dla ubezpieczonego, zaś koszty sporządzenia kserokopii ponoszone przez ubezpieczonego nie mogą odbiegać od przyjętych w obrocie zwykłych kosztów wykonywania tego rodzaju usług.

Po uzyskaniu kompletu dokumentacji należy wystąpić do ubezpieczyciela z odwołaniem albo skierować skargę do Rzecznika Ubezpieczonych na postępowanie ubezpieczyciela. Rzecznik Ubezpieczonych, podejmując interwencję, zwróci się do ubezpieczyciela o wyjaśnienie podstaw faktycznych i prawnych zajętego stanowiska w celu zbadania czy w trakcie postępowania związanego z rozpatrywanym roszczeniem nie doszło do naruszenia przepisów prawa.

Odwołanie a problem terminów

Na zakończenie należy poruszyć jeszcze jedno zagadnienie związane z kwestią kierowanych do zakładów ubezpieczeń odwołań i terminów ich rozpatrywania. Zakończenie postępowania likwidacyjnego nie zawsze jest uwieńczone sukcesem, tzn. zdarzają się przypadki, gdy ubezpieczyciel odmawia wypłaty odszkodowania w całości lub części albo wypłacona kwota odszkodowania jest zaniżona w stosunku do rzeczywistego rozmiaru szkody. Kwestionowanie stanowiska zakładu ubezpieczeń nie stanowi nowego roszczenia, a zatem stosowanie przepisów dotyczących terminów rozpatrywania roszczeń z tytułu umowy ubezpieczenia, tj. terminu 30-dniowego jako adekwatnego do czasu rozpatrywania odwołania, nie powinno mieć miejsca. Ponadto spór co do wysokości odszkodowania nie stanowi okoliczności wymagającej wyjaśnienia, jak czasami argumentują to ubezpieczyciele, a co za tym idzie pozwalających na wypłatę odszkodowania w 14 dni po ich wyjaśnieniu lecz sprowadza się do weryfikacji dotychczas poczynionych w sprawie ustaleń. Zakłady ubezpieczeń, na podstawie stworzonych przez siebie procedur, ustalają termin np. 30-dniowy odpowiedzi na pismo złożone przez skarżącego.

Procedury te jednak nie wiążą osoby składającej to pismo, gdyż nie istnieją przepisy szczególne, które wprowadzałyby odrębny termin odpowiedzi na pismo odwoławcze od stanowiska zakładu ubezpieczeń, a jedynymi wiążącymi terminami są terminy zawarte w art. 817 § 1 i § 3 k.c. Z uwagi, iż składane przez ubezpieczających odwołania mają najczęściej związek z niewłaściwie przeprowadzonymi ustaleniami faktycznymi w zakresie wysokości szkody, proces weryfikacji poprawności tychże ustaleń powinien odbyć się w ramach terminów regulujących czas likwidacji szkody i w przypadku wydłużenia całego postępowania, skutkować naliczeniem odsetek za zwłokę w likwidacji szkody.


Cezary Orłowski
Biuro Rzecznika Ubezpieczonych




[1] Szerzej: E. Kiziewicz, Kradzież a przywłaszczenie w ubezpieczeniu autocasco, Monitor Ubezpieczeniowy nr 41, marzec 2010.

[2] Tekst jedn. Dz. U. z 2010 r., nr 11, poz. 66.

[3] Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 (dalej: k.c.).

[4] Wniosek wynikający z dotychczasowej obserwacji i przemyśleń powstałych na bazie własnych doświadczeń
związanych z likwidacją szkód.

[5] A. Gadomska, Glosa do uchwały SN z dnia 5 sierpnia 2005 r. (sygn. akt III CZP 40/2004, opub. LEX, Gdańskie Studia Prawnicze - Przegląd Orzecznictwa 2006/1/55).

[6] M. Orlicki, J. Pokrzywniak, Umowa ubezpieczenia. Komentarz do nowelizacji kodeksu cywilnego. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2008, s. 66; pogląd przeciwny: M. Krajewski, Umowa ubezpieczenia..., s. 46-48, 117-118.

[7] Dz. U. z dnia 12 grudnia 2008 r., nr 220, poz. 1434.

[8] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2000 r. (sygn. akt III CKN 1105/98, opubl. OSNC 2000, nr 7-8, poz. 134, Wokanda 2000/4/9, Biul.SN 2000/7/7, Pr.Gosp. 2000/10/1, LEX 39669) „Przepis art. 817 § 2 k.c. nie upoważnia ubezpieczyciela do zaniechania prowadzenia postępowania likwidacyjnego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania karnego dotyczącego wypadku komunikacyjnego, w którym uczestniczył kierowca ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej".

[9] W przypadku ich braku można taki obowiązek wywnioskować z art. 354 §2 k.c., tj. obowiązku współdziałania wierzyciela w takim samym zakresie jak dłużnika względem niego.

[10] Tak wynika m.in. z analizy postępowań interwencyjnych Rzecznika Ubezpieczonych.

[11] Dz. U. nr 9, poz. 59.

[12] E. Gniewek, System Prawa Prywatnego. Prawo rzeczowe, C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2007, t. III, s. 438.

Program
POLISA NA 100%

ubezpieczenie.com.pl - witryna w programie POLISA NA 100%